W większości przypadków alergia stanowi poważne obciążenie zdrowotne dla pacjenta i obok aktualnie odczuwanych dolegliwości może prowadzić do odległych powikłań. Z punktu widzenia pacjenta alergia istotnie obniża jakość życia, zarówno w sferze emocjonalnej jak funkcjonalnej. Czy można z niej wyjść?
16 listopada br. w Ambasadzie Królestwa Danii w Warszawie odbyła się konferencja prasowa na temat alergii. Po konferencji prasowej, w której uczestniczyli przedstawiciele mediów, odbyło się seminarium naukowe. Wśród uczestników znaleźli się znani profesjonaliści z polskiego sektora ochrony zdrowia. Po południu goście zostali zaproszeni do rezydencji Ambasadora Olego Egberg Mikkelsena na przyjęcie koktajlowe połączone z sesją networkingową.
Mówcami podczas konferencji i seminarium byli:
- Ole Egberg Mikkelsen – Ambasador Królestwa Danii
- dr hab. n. med. Andrzej Emeryk – Wiceprzewodniczący Sekcji Immunoterapii Swoistej PTA i kierownik Oddziału Pediatrii, Chorób Płuc i Reumatologii w Klinice Chorób Płuc i Reumatologii Dziecięcej, UM w Lublinie
- dr hab. Piotr Kuna – Członek Zarządu PTA i kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych, Astmy i Alergii w II Katedrze Chorób Wewnętrznych UM w Łodzi
- dr hab. n. med. Ewa Czarnobilska – kierowniczka Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie
W konferencji, obok takich sław polskiej alergologii, jak na przykład:
- dr hab. n. med. Krzysztof Buczyłko – alergolog, laryngolog, założyciel NZOZ Centrum Alergologii w Łodzi i Członek Zarządu PTA
- dr hab. n. med. Marek Kulus – alergolog, pulmonolog, pediatra, kierownik Kliniki Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Szpitala WUM w Warszawie, Prezydent-elekt PTA
gościnnie brali również udział lekarze specjaliści w alergologii, pediatrii, pulmonologii, laryngologii i kilku innych obszarach dotykających zjawiska alergii. Uczestnikami byli również pracownicy naukowi, przedstawiciele mediów oraz organizacji rządowych i pozarządowych.
Alergia jest epidemią o ogólnoświatowym zasięgu
Szeroko zakrojone badania epidemiologiczne wykazują, że liczba pacjentów doświadczających objawów alergii jest niepokojąco wysoka szczególnie w krajach wysoko uprzemysłowionych, ale wzrasta również w rejonach o niskim stopniu rozwoju przemysłowego. Zarówno dzieci jak i dorośli we wszystkich grupach wiekowych doświadczają objawów alergii m.in. na pokarmy, alergii na wziewane pyłki roślin, elementy ciał roztoczy obecne w kurzu domowym jak i alergii na składniki jadu owadów żądlących najczęściej os i pszczół. Dolegliwości alergiczne mogą mieć różne nasilenie, od łagodnych po zagrażające życiu jak i różną częstotliwość: od epizodycznych po przewlekłe.
Celem leczenia alergii jest uzyskanie pełnej kontroli nad jej objawami, opanowanie postępu choroby i zapewnienie pacjentowi możliwości normalnego funkcjonowania zarówno intelektualnego, w szkole i pracy zawodowej, jak fizycznego podczas codziennych aktywności i zajęć sportowych. Cel ten udaje się zwykle zrealizować stosując nowoczesne leczenie alergii oparte na trzech komplementarnych składowych: szerokiej edukacji pacjenta o zasadach profilaktyki alergii, farmakoterapii oraz immunoterapii alergenowej. O ile dwie pierwsze metody postępowania znajdują zastosowanie w leczeniu każdej choroby, nie tylko w leczeniu schorzeń alergicznych, to immunoterapia alergenowa jest szczególnym narzędziem skutecznie wykorzystywanym w walce z alergią.
Immunoterapia alergenowa okiem profesora Emeryka
W swoim wystąpieniu, profesor Andrzej Emeryk zwrócił uwagę na kilka zalet immunoterapii alergenowej, ale przede wszystkim przedstawił dane na temat zjawiska alergii w Polsce na tle Europy, z których wynika m.in., że ok. 40% Polaków ma jedną lub kilka chorób alergicznych, z czego duża część nie jest albo rozpoznana albo właściwie leczona.
Prof. Emeryk przedstawił także zatrważającą prognozę „Ilu alergików możemy mieć w Polsce w roku 2020?”, z której wynika (badanie młodzieży w wieku 15-17 lat), że przybędzie o kilkanaście procent więcej alergików, uczulonych na:
- roztocze kurzu domowego
- pyłki traw
- pyłki drzew
Sprawia to, iż tematem alergików oraz terapiami należy się zająć nie tylko natychmiast, ale również zwrócić uwagę na nowoczesne i skuteczne metody leczenia lub łagodzenia rozwoju alergii i astmy.
Gdzie jest haczyk?
Jak zwykle szkopuł stanowi kosztowność najlepszych rozwiązań. To, co działa i jest skuteczne, nie jest na liście refundowanej przez Państwo, co oznacza, że zamiast podjęzykowej immunoterapii alergenowej (SLIT), lekarz zapisze alergikowi leki działające objawowo lub w najlepszym przypadku odczulanie, ale w zastrzykach (SCIT). Są one nie tylko negatywnie postrzegane przez pacjentów, ale wymagają ogromnego wysiłku ze strony chorego, aby przez długi okres (nie miesiące, ale lata!) dojeżdżać na regularną iniekcję, co nie zawsze jest realizowane zgodnie z planem, gdyż każdy z nas ma dużo zajęć, pracy i przyczyn, by w umówionej dacie jednak nie dotrzeć do specjalisty. Okazuje się też, że w niewielu ośrodkach naukowych w Polsce, studenci są edukowani z zakresu nowych rozwiązań, czy immunoterapii w ogóle, ale również praktykujący specjaliści, czy lekarze rodzinni mało wiedzą na temat praktykowania odczulania. To z kolei, na zasadzie reakcji łańcuchowej sprawia, iż pacjenci niewiele wiedzą o korzyściach, z jakimi wiąże się wczesne odczulanie i duża szansa wyjścia z alergii w ogóle, gdyby podjęli immunoterapię alergenową we wczesnym stadium choroby.
Ograniczenia wiekowe
Nasuwa się pytanie, czy pacjent-alergik sam nie może zdecydować o podjęciu immunoterapii? Otóż może, jednak ograniczenie stanowi wiek pacjenta. Zasadniczo nie można zastosować odczulania w wieku poniżej 5 roku życia, a w przypadku alergii na roztocza, trzeba czekać, aż pacjent będzie miał lat 18! Biorąc pod uwagę prognozy przedstawione przez profesora Emeryka w pierwszej części konferencji, odsetek beneficjentów tego rozwiązania może być bardzo duży, gdyż na drugim miejscu zaraz za roztoczem kurzu domowego znajdują się pyłki traw i drzew, na które odczulać można już – nawet w niektórych przypadkach, uzasadnionych przez specjalistę alergologa – od 3 roku życia. Nie do przecenienia jest jednak fakt, że wczesne włączenie immunoterapii alergenowej na osi czasu życia sprawia, że po pierwsze koszty życia alergika spadają (bilans końcowy), a po drugie istnieje duża szansa, że alergia ustąpi, lub jej powrót będzie miał znacznie łagodniejszy przebieg.
Zamiast roweru – immunoterapia
Pacjent ma prawo wyboru. Pod warunkiem, że wie, co ma do wyboru. Jeśli 10-latek wie, że albo będzie zawsze napiętnowany jako cierpiący astmatyk, ale będzie posiadaczem roweru, to może jednak wybierze zamiast roweru – skuteczną terapię podjęzykową, która po określonym czasie doprowadzi go do komfortowego poziomu życia.
Jak przedstawiają się koszty?
Obecnie, miesięczny koszt refundowanej immunoterapii w zastrzykach lub leków działających objawowo, to kilka złotych miesięcznie (np. 3,50zł/m-c). W przypadku podjęzykowej immunoterapii alergenowej – zarówno w opcji tabletek, jak i kropli – koszt miesięczny wynosi ok 150-400 zł na miesiąc, jednak zaletą jest komfort stosowania, nie trzeba dojeżdżać co miesiąc do placówki, alergik nie jest narażony na wkłuwanie się i nieprzyjemne uczucie po aplikacji (niektórzy pacjenci tracą zdolność do jazdy autem lub rowerem i muszą odczekać nawet 1 godzinę, zanim skorzystają ze środków lokomocji). Warto rozważyć rodzinny prezent dla alergicznego dziecka, jeśli rodzice nie mogą pozwolić sobie na obciążenie budżetu domowego takim miesięcznym kosztem. Dla dorosłego alergika argumenty są oczywiste, gdyż nie tracąc dnia z miesiąca pracy, inwestując w rozwiązanie „zdalne”, mogą liczyć na lepsze notowania w firmie i na swoją większą wydajność. Średni okres takiej terapii wynosi 3 lata.
Profesor Kuna o alergii w Polsce
Prof. dr hab. Piotr Kuna oznajmił, iż 15 milionów Polaków cierpi na jeden rodzaj lub nawet kilka alergii, przy czym niewinnie zaczynający się ANN (Alergiczny Nieżyt Nosa) wiąże się z tym, że cierpimy jednocześnie na towarzyszące stany zapalne. Na ANN cierpi ponad 9 milionów Polaków, na astmę ponad 4 milionów, a na AZS (Atopowe Zapalenie Skóry) kolejne 3 miliony Polaków.
Alergiczny Nieżyt Nosa, niedoceniany, lekceważony i na dodatek nie leczony, często jest pierwszym objawem alergii. Popularny katar często spędza sen z powiek, powoduje depresję, obniża wydajność w pracy i w nauce, nie jest traktowany poważnie. Powinien jednak być sygnałem ostrzegawczym i motywacją do najwcześniejszego włączenia immunoterapii alergenowej. Wówczas możemy liczyć na najlepszy efekt, najniższe koszty leczenia i olbrzymi komfort życia, nieporównywalny z życiem utkanym chusteczkami.
Polska a świat
Zadziwiające jest to, że Polska jest ewenementem na tle kontynentu, jeśli chodzi o brak refundacji podjęzykowej immunoterapii alergenowej, która w wielu krajach posiada system refundacji już na bardzo zaawansowanym poziomie (w niektórych krajach refundacja wynosi 40%, a w innych nawet 100%).
Terapia politycznie nieuzasadniona
Profesor Kuna uświadomił widownię, iż w przyszłym roku zajdą bolesne zmiany w systemie zdrowotnym, który jeszcze bardziej zdemotywuje lekarzy rodzinnych do odsyłania pacjentów do specjalistów. Więc mimo kiepskiego wyniku na ten moment, sytuacja może się jeszcze pogorszyć i pacjent nie dość, że nie będzie miał propozycji immunoterapii alergenowej, to już z pewnością nie będzie odesłany do specjalisty i edukowany na temat zalet podjęzykowej opcji. Nie trzeba też dodawać, iż pozytywne efekty, widoczne jednak za kilka lat, czyli w obrębie kadencji kolejnej partii politycznej, nie są wcale zachęcające dla aktualnego rządu, by umieścić rozwiązanie na liście terapii refundowanych. Szkoda. W Skandynawii na tego typu korzyści dla pacjentów, partie polityczne patrzą w szerszej perspektywie i nie są drobiazgowe.
Smog w Krakowie i badania dr Ewy Czarnobilskiej
Kierowniczka Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie, dr hab. n. med. Ewa Czarnobilska, przedstawiła wyniki badań składu powietrza w Krakowie. 
Co w nim znajdziemy? Na badanych filtrach powietrza osiadły: SO2, CO, NO, benzen, pył zawieszony: PM10, PM2,5, głównie za sprawą spalin samochodowych i fabryk. Niestety, oznacza to, że zanieczyszczenie powietrza przekracza 200% normy. Alarm smogowy w Krakowie nie robi już jednak na nikim żadnego wrażenia. Jednak młodzież szkolna znacznie częściej tutaj, niż w innych miastach zapada na alergię w określonej, badanej grupie wiekowej.
Wszystkie głosy mówców, uświadomiły nie tylko konieczność wprowadzania immunoterapii alergenowej, ale także zagrożenie, iż polski pacjent ma małe szanse na to, by dowiedzieć się, iż taka opcja istnieje. Nie wspominając już o opcji podjęzykowej, która nie leży w interesie lekarzy z tej prostej przyczyny, że nie jest zakontraktowana jako terapia podlegająca refundacji. 
Liczne komentarze zaproszonych gości, w tym profesora Buczyłko z Łodzi, tylko utwierdziły widownię w przekonaniu, że aktualny system opieki zdrowotnej w Polsce nie motywuje placówek NZOZ do postępowania w interesie pacjenta. Możemy jednak liczyć na prywatnych alergologów, którym bliski jest efekt wyleczenia pacjenta, gdyż ten – gdy jest szczęśliwy i zadowolony – przyprowadzi swoją rodzinę, znajomych i kolegów z pracy. Tak więc dobry alergolog nie musi czekać na partie polityczne, aż postanowią o refundacji, gdyż ich „wyborcy” docenią działanie dobrego lekarza przed upływem kadencji, czyli w ciągu 2-3 lat terapii. 
Najważniejsze, że pacjent ma wybór i sam zdecyduje o tym, kto poleca mu rozwiązanie. Czy jednak każdy alergik wie o tym, że może go coś ominąć?
Na czym polega immunoterapia alergenowa?
Immunoterapia alergenowa polega na wielokrotnie powtarzanym podawaniu rosnących dawek tego alergenu, który jest odpowiedzialny za objawy chorobowe. Tym sposobem uzyskuje się tolerancję przez układ immunologiczny czynnika, który wywołuje objawy alergii.
Jaki jest mechanizm działania immunoterapii alergenowej?
Mechanizm tej metody opiera się na przestrojeniu odpowiedzi układu immunologicznego z odpowiedzi ”nadwrażliwej” na alergen, która jest typowa dla osób alergicznych, w kierunku odpowiedzi „normalnej” typowej dla osób zdrowych. Po leczeniu kontakt z alergenem nie powoduje już objawów chorobowych, albo zmniejsza ich nasilenie.
Czy immunoterapia wykazuje przewagę nad leczeniem farmakologicznym?
W leczeniu alergii stosowane są trzy komplementarne metody: profilaktyka alergii, leczenie farmakologiczne i immunoterapia alergenowa. Nie sposób skutecznie leczyć alergii stosując tylko jedną z metod i zaniechując stosowania pozostałych. Immunoterapia wykazuje jednak szczególnie właściwości, które sprawiają, że daje większe możliwości „wyleczenia” z alergii. Decyduje o tym mechanizm działania immunoterapii, który sprawia, że po zastosowaniu immunoterapii skorygowany jest defekt immunologiczny leżący u podstaw choroby i „odtworzona” zostaje tolerancja immunologiczna na alergen. Immunoterapia alergenowa jest zatem działaniem przyczynowym, w przeciwieństwie do farmakoterapii, która wywiera wyłącznie działanie objawowe. Niezależnie od wartości immunoterapii w leczeniu alergii, wszystkie metody leczenia wymienione powyżej muszą być stosowane łącznie. Takie postępowanie zapewnia optymalne efekty w leczeniu schorzeń alergicznych.
Jaka jest skuteczność immunoterapii alergenowej?
Efekty działania immunoterapii, zmniejszenie nasilenia objawów i zmniejszenie dawek leków potrzebnych do ich opanowania, widoczne są już po kilku tygodniach jej stosowania. Ten typ skuteczności immunoterapii określa się mianem skuteczności bieżącej. Wielkość efektu bieżącego immunoterapii jest porównywalna lub nawet większa do siły działania poszczególnych typów leków antyalergicznych. Immunoterapia wywiera również działanie długoterminowe, co oznacza, że jej skuteczność utrzymuje się również po zakończeniu leczenia. Ten efekt działania wynika z „przeprogramowania immunologicznego” i wytworzenia trwałej tolerancji na alergen podawany w szczepionce. W przeciwieństwie do immunoterapii alergenowej, zmniejszenie objawów alergicznych pod wpływem farmakoterapii ustępuje po odstawieniu leków.
Czy immunoterapia może być stosowana u każdego?
Immunoterapia jest zalecana pacjentom przez specjalistę alergologa. Reguły kwalifikacji pacjentów do tego leczenia są oparte na międzynarodowych wytycznych. Lekarz alergolog analizuje wskazania i przeciwskazania do immunoterapii, wykonuje badania dodatkowe (testy skórne i badania serologiczne) i na tej podstawie zaleca immunoterapię alergenem. Skuteczność i bezpieczeństwo tego leczenia wymaga aby było realizowane przez doświadczony i wykwalifikowany personel.
Jakie są metody prowadzenia immunoterapii alergenowej?
Są dwie powszechnie akceptowane metody immunoterapii alergenowej:
- Iniekcyjna, w której lekarz alergolog podaje szczepionkę podskórnie, początkowo co kilka dni, a następnie co 30 dni przez 3-5 lat. Szczepionki alergenowe podawane drogą podskórną muszą być podawane przez lekarza alergologa w warunkach zapewniających pacjentowi bezpieczeństwo i komfort.
- Podjęzykowa, w której pacjent zażywa szczepionkę samodzielnie, w domu, codziennie przez 3-5 lat. W wypadku alergii na pyłki roślin możliwe jest również stosowanie szczepionek alergenowych przez kilka miesięcy w roku, przed i podczas sezonu pylenia roślin. Szczepionki do immunoterapii podjęzykowej produkowane są w postaci kropli lub tabletek podjęzykowych. Lekarz alergolog podczas kontrolnych wizyt ocenia przebieg i skuteczność leczenia.
Firma ALK wprowadziła na rynek innowacyjną formę immunoterapii, polegającą na zastąpieniu standardowej szczepionki lekiem w postaci tabletki. Taka metoda leczenia jest wygodniejsza dla pacjentów i łatwiejsza do administrowania przez lekarzy.
Źródła informacji dziennikarskiej
Netografia
- www.eaaci.net; Europejskie Stowarzyszenie Astmy i Alergii
- www.pta.med.pl; Polskie Towarzystwo Alergologiczne
- www.astma-alergia-pochp.pl; strona Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię, POChP
- www.worldallergy.org; Światowa Organizacja na rzecz walki z alergią
- www.allergyunlocked.com
- http://wiadomosci.onet.pl/kraj/w-chorowaniu-na-alergie-dogonilismy-kraje-wysoko-rozwiniete/jsy47
- https://media.pta.med.pl/media-o-nas/
Bibliografia
- Immunoterapia alergenowa pod redakcją Marka L. Kowalskiego w Alergologia w praktyce tom 1, Wydawnictwo Mediton Łódź 2003.
Artykuły
- „Wygraj z alergią” – Dodatek specjalny, str. 1, 20 września 2011, „SUPER express”
- „Wygraj z alergią” – Dodatek specjalny, str. 2-3, 20 września 2011, „SUPER express”
- „Wygraj z alergią” – Dodatek specjalny, str. 4, 20 września 2011, „SUPER express”
- „Uczulona Europa, uczulona Polska” – Dodatek specjalny, 22 września 2011, „Dziennik Gazeta Prawna”
Wywiad
Prof. dr hab. n. med. Andrzej Emeryk – Wiceprzewodniczący Sekcji Immunoterapii Swoistej PTA.
fot. Michał Nowicki, Ambasada Królestwa Danii
