Myślicie o powiększeniu rodziny? A może staracie się o dziecko już od dłuższego czasu? Dietetyk i autorka książki „Dieta dla płodności” Sylwia Leszczyńska odpowiada na pytania dotyczące nawyków żywieniowych – dowiedź się, co jeść, aby zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko.
TEKST: Sylwia Leszczyńska
ROZMAWIAŁA: Sonia Młodzianowska
Dieta dla płodności
Sonia Młodzianowska: Biorąc pod uwagę temat płodności i ciąży, nierzadko myślimy, że zmiana nawyków żywieniowych dotyczy tylko kobiety. Czy faktycznie tak jest?
Sylwia Leszczyńska: Jeśli para stara się o dziecko, dieta obojga, nie tylko przyszłej mamy, jest

Sylwia Leszczyńska
Dietetyk kliniczny, psychodietetyczka. Specjalistka w zakresie leczenia dieta niepłodności i obniżonej płodności,
a także dietoterapii otyłości i chorób współistniejących i zaburzeń odżywiania. Absolwentka Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Prowadzi Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej „Sanvita”. Redaktor prowadząca czasopisma „Współczesna dietetyka”,
autorka książki „Dieta dla płodności”.
niezwykle ważna. U kobiet prawidłowy stan odżywienia i określone składniki diety potrzebne są dla płodu jeszcze przed poczęciem. Dostarczenie odpowiedniej ilości witamin i minerałów w okresie przedkoncepcyjnym ma korzystny wpływ na wewnątrzmaciczne wzrastanie płodu, zdrowie dziecka w przyszłości, lepszy przebieg ciąży i zdrowie przyszłej mamy. Dzięki diecie propłodnościowej zwiększamy szanse na poczęcie. Im lepiej zbilansowana dieta, tym lepsza płodność, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Mówiąc o niepłodności, szacuje się, że w 40%. mamy do czynienia z czynnikiem kobiecym, w 40% z męskim, a w 20% dotyczy obojga partnerów. U kobiet najczęstszą przyczyna problemów z zajściem w ciąże są zaburzenia owulacji. Należy podkreślić, że dzięki określonym składnikom pożywienia i składowym stylu życia, można obniżyć to ryzyko nawet o 80%. Natomiast u mężczyzn przyczyną może być niska jakość nasienia lub zaburzenia erekcji. Ponadto, zaburzenia płodności mogą wynikać z nadwagi i otyłości, a także z niedowagi i niedożywienia – niska masa ciała związana jest z zahamowaniem syntezy hormonów płciowych, co obniża płodność kobiet i mężczyzn. Ogólne założenia diety propłodnościowej skierowane do kobiet i mężczyzn są podobne, jednak warto zwrócić uwagę na kluczowe składniki dla obu płci. Przykładowo, kobietom w celu uzyskania regularnych owulacji potrzebne będą witaminy z grupy B, mężczyznom natomiast do procesu spermatogenezy niezbędne będą cynk i selen, a do powstania tlenku azotu koniecznego do uzyskania erekcji – arginina. Dlatego w mojej książce „Dieta dla płodności”, obok licznych, praktycznych porad i przepisów propłodnościowych, przekazuje również wskazówki skierowane dla kobiet i mężczyzn związane z konkretnymi przyczynami zaburzeń płodności.
SM: Dlaczego niedożywienie w ciąży może przyczyniać się do wystapienia u dziecka w przyszłości cukrzycy typu 2?
SL: Zdrowie dziecka zależy od stanu odżywienia mamy. Dzieje się to między innymi za pomocą modyfikacji epigenetycznych, czyli wpływu na aktywność genów przyszłego dziecka poprzez czynniki matczyne. Stan odżywienia przyszłej mamy jest najważniejszy: jeszcze przed ciążą, a także na jej początku. To dwa, krytyczne dla rozwoju płodu okresy, w czasie których mamy największy wpływ na dalszy rozwój dziecka. Planując ciążę warto sprawdzić swój stan odżywienia w gabinecie dietetycznym, nie tylko pod kątem nadwagi czy otyłości, ale również niedożywienia, często związanego z niedowagą. W przypadku niedożywienia przyszłej mamy dochodzi do spowolnienia wzrostu płodu oraz procesów metabolicznych. Niewystarczająca ilość składników odżywczych oznacza niskie poziomy glukozy, insuliny oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1, które są odpowiedzialne za wzrost oraz stan odżywienia płodu. Niedożywienie mamy skutkuje zmniejszeniem masy łożyska oraz ilości transporterów dla substancji odżywczych i w efekcie do zahamowania wzrostu płodu. Z drugiej strony u niedożywionych kobiet nasila się wydzielanie kortyzolu, który odpowiada za różnicowanie się komórek. Dlatego niedożywienie we wczesnym etapie ciąży (I trymestr) może powodować zbyt wysoką masę urodzeniową dziecka. Zbyt wysoka, jak i zbyt niska urodzeniowa masa ciała związana jest ze zwiększonym ryzykiem chorób cywilizacyjnych, w tym zespołu metabolicznego, insulinooporności, cukrzycy typu II. Wskazany jest indywidualny dobór diety w tym okresie, dostosowany do potrzeb konkretnej osoby i uwzględniajacy wiele czynników, w tym: nadwagę, otyłość, niedowagę, niedożywienie, nadciśnienie, cukrzyce, hiperinsulinemie, niedokrwistość, alergie i nietolerancje pokarmowe, celiakie i niedobory witaminowo- mineralne.
SM: A czy planując ciążę, powinniśmy najpierw zrzucić zbędne kilogramy?
SL: Zastosowanie programów redukujących masę ciała u kobiet z nadwaga w leczeniu niepłodności ma korzystny wpływ na funkcjonowanie układu rozrodczego, parametry hormonalne i metaboliczne, przywrócenie prawidłowych cykli owulacyjnych, a także ułatwia uzyskanie ciąży. Najefektywniejsze działania obserwujemy w przypadku zastosowania multidyscyplinarnych programów łączących dietę z aktywnością fizyczną, elementami motywacyjnymi i behawioralnymi. Dlatego w moim zespole jest dietetyk, fizjoterapeuta i psycholog – dzięki współpracy efekty odchudzania są długoterminowe i łatwiejsze do utrzymania przez pacjenta. W badaniu pacjentek z nadwaga o obniżonej płodności utrata 10% masy ciała wiązała się z obniżeniem insulinooporności. Redukcja 2-5% masy ciała powodowała wznowienie owulacji i 75% wzrost wrażliwości na insulinę. Jak wykazano w badaniach Best i wsp. opublikowanym w „Hormone Molecular Biology and Clinical Investigation”, sześciomięsieczna interwencja dietetyczna związana z redukcja masy ciała i zmianą stylu życia doprowadziła do przywrócenia owulacji u 60 z 67 kobiet.
W jednym z badań w grupie 43 mężczyzn (20-59 lat) z BMI >33 po czternastu tygodniach stosowania programu redukcji masy ciała zaobserwowano, ze spadek kilogramów był związany ze wzrostem stężenia testosteronu, AMH (hormonu antymullerowskiego) zwanego markerem płodności i białka wiążącego hormony płciowe (SHGB) oraz obniżeniem stężenia estradiolu, co potwierdza korzystne dla płodności zmiany w gospodarce hormonalnej mężczyzn. Spadek masy ciała u mężczyzn z nadwaga i otyłością może również zwiększać całkowitą liczbę plemników w ejakulacie, a także przynosi korzyści w przypadku problemów z płodnością w wyniku zaburzeń erekcji. Warto podkreślić, że odchudzanie powinno odbywać się pod kontrolą, gdyż zbyt szybkie spadki masy ciała i niezbilansowana dieta niskoenergetyczna może obniżać jakość nasienia u mężczyzn oraz zaburzać płodność kobiet. Więcej informacji i wskazówek na ten temat zamieszczam w książce w rozdziale „Nadwaga i otyłość”.
Aby sprawdzić, czy masz prawidłowa masę ciała, najłatwiej wyliczyć wskaźnik masy ciała BMI. Wskaźnik powyżej 24,9 oznacza nadwagę, poniżej 18,5 – niedowagę. BMI optymalne dla płodności wynosi między 20 a 24. Jednak z racji ograniczeń BMI, optymalnie będzie udać się do dietetyka i wykonać badanie składu ciała, pokazujące istotny dla płodności poziom tkanki tłuszczowej (może być podwyższony mimo prawidłowych wartości BMI).
SM: Co skłoniło Panią do opracowania swoistego poradnika dotyczącego żywienia dla par starających się o dziecko?
SL: Do mojego gabinetu zgłasza się coraz więcej kobiet przygotowujących się do ciąży i par szukających wsparcia w leczeniu niepłodności. To pokazuje, że zwiększa się świadomość w tym zakresie. Warto jednak podkreślić, że niestety nie zawsze przekłada się ona na zmiany w stylu życia. Ponadto, wiedza na temat tego, jak jedzenie wpływa na funkcje rozrodcze, przebieg ciąży i zdrowie przyszłego dziecka nie jest wystarczająco rozpowszechniona. Zwykle wiemy, że w okresie przygotowania do ciąży rekomendowana jest suplementacja kwasem foliowym, ale już jak korzystny wpływ ma stabilny poziom glukozy na uregulowanie owulacji i co zrobić, aby taki osiągnąć już niekoniecznie. Podobnie z tym, jakie znaczenie dla płodności ma magnez, białko roślinne czy żelazo i z jakimi składnikami należy je łączyć, aby lepiej się przyswajało. Chce podpowiedzieć, przekazać proste wskazówki, przepisy, moje doświadczenia z pacjentami i konkretne zalecenia dla par chcących zwiększyć szanse na dziecko, a także jego zdrowie w przyszłości oraz pomóc parom, które od jakiegoś czasu, bezskutecznie próbują zajść w ciążę. Niestety, już co piąta para boryka się z niepłodnością. Ponadto, coraz więcej przyszłych rodziców chce świadomie przygotować się do tego wydarzenia, chcąc zwiększyć swoje szanse, ale i zadbać o lepszy start dla dziecka. W ostatnim czasie poczyniono wiele badan w tym zakresie – wszystkie, na których bazuje zamieszczam w publikacji – dających konkretne informacje, co sprzyja, a co może szkodzić płodności, warto to wykorzystać! To pierwsze tak szeroko traktujące temat kompendium wiedzy w tym zakresie. Dodam, że inspiracją była moja córka Pola oraz Igor, a także moi pacjenci, ich historie, zmiany i efekty.
SM: A co z osobami niepłodnymi – czy dieta faktycznie pomaga tym parom zostać rodzicami?
SL: Dieta może działać u osób z niepłodnością poprzez różne mechanizmy. Składniki dostarczane z dieta, potrzebne są do budowy oraz działania hormonów, w tym hormonów płciowych – odpowiadają one za pobudzanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i pęknięcie pęcherzyka jajnikowego, czyli ogólnie mówiąc, do owulacji. Odżywianie wpływa na zdrowie całego organizmu, w tym układu rozrodczego. Składniki budulcowe dla hormonów dostarczane są z produktami, które jesz. Także antyoksydanty, które pomagają w ochronie komórek jajowych i plemników, znajdują się w produktach, które jesz. Więcej i dokładniej na ten temat napisałam w książce. Od razu zaznaczę, że działania poprzez dietę na pewno nie dotyczą osób ze zdiagnozowaną bezpłodnością, czyli trwałą niezdolnością posiadania potomstwa, np. w wyniku braku jąder lub jajników. Sytuacje, w których możemy pomóc dietą to: niepłodność lub obniżona płodność w wyniku nieregularnych cykli bądź cykli bezowulacyjnych, nadwagi i otyłości, niedowagi, niedożywienia, stresującego trybu życia, PCOS, niskiego libido, zaburzeń funkcji seksualnych, zaburzeń erekcji, insulinooporności, zaburzeń funkcji tarczycy, niedoboru żelaza, celiakii, nawracających poronień, zbyt krótkiej fazy lutealnej, innych zaburzeń hormonalnych (np. wysokiego FSH), czy niskiej jakości nasienia. Ważne jest poszerzanie wiedzy na ten temat, zwłaszcza, że mamy coraz więcej danych medycznych i wartych wprowadzenia wskazówek z korzyścią dla płodności, przebiegu ciąży i rozwoju dzieci – warto to wykorzystać.
SM: Czy ginekolodzy są przychylni Pani zaleceniom dietetycznym i są skłonni polecać książkę swoim pacjentom?
SL: Zalecenia dietetyczne, jak i ginekologiczne w przypadku planowania ciąży i problemów z płodnością uzupełniają się. Współpracuje ze specjalistami ginekologii i położnictwa, podobnie ze specjalistami endokrynologii, psychologami, psychiatrą, fizjoterapeutką uroginekologiczną. W książce podkreślam również znaczenie wizyt stomatologicznych. Takie współdziałanie daje większe szanse pacjentom. Dlatego w książce znajdują się również wskazówki dr n. med. Jakuba Rzepki, spec. ginekologii i położnictwa, który napisał o postępowaniu ginekologicznym, o tym kiedy zgłosić się do ginekologa, o badaniach, jakie należy zaplanować odpowiednio wcześnie. Zamieszczam tez wskazówki i przykładowe ćwiczenia fizjoterapeutki uroginekologicznej Natalii Wawszczyk oraz wskazówki lek. dent. Elizy Ganczarskiej-Kaliszuk. O postępowaniu endokrynologicznym napisał dr n. med. Piotr Miskiewicz, z którym współpracuje w zakresie opieki nad pacjentami z niedoczynnością tarczycy, Hashimoto, PCOS, insulinoopornoscią i innymi zaburzeniami endokrynologicznymi. O opcjach pomocy psychologicznej dla par starających się o dziecko i o radzeniu sobie ze stresem napisała Małgorzata Jolanta Kaczyńska, specjalistka w tym zakresie. Taka współpraca jest niezwykle istotna, aby osiągnąć lepsze efekty leczenia i zajść w upragniona ciążę. Ponadto, książka jest polecana i uzyskała rekomendacje prof. Romualda Dębskiego, spec. w zakresie ginekologii, położnictwa, endokrynologii, ultrasonografii i i diagnostyki prenatalnej.
SM: Proszę o uchylenie rąbka tajemnicy – jakie są 3-4 najważniejsze zalecenia propłodnościowe, którymi możemy podzielić się z Czytelnikami Magazynu Hipoalergiczni?
SL: Stosowanie diety propłodnościowej w celu właściwego przygotowania do ciąży oraz wzmocnienia płodności jest jedna z lepszych zmian dla zdrowia mamy i taty, a także ich przyszłego dziecka, jaką możecie zrobić.
Świetny artykuł, na pewno wielu przyszłym mamo ale i tatom się przyda, skłaniając do zakupu książki i zmiany swojego sposobu odżywiania 🙂