Prawa alergika w miejscu pracy

Alergia na tyle intensywnie zdominowała nasze życie, iż utrudnia funkcjonowanie nie tylko w życiu codziennym, ale utrudnia także wykonywanie obowiązków zawodowych narażając nas nierzadko na konieczność rezygnowania z pracy.

[dropcap]S[/dropcap]tatystyki w Polsce prowadzone w zakresie chorób alergicznych, które zostały uznane przez niektórych za „epidemię XXI wieku” wciąż rosną.
Prawdopodobną przyczyną wzrostu częstotliwości ich występowania są zmiany warunków życia współczesnego człowieka, w tym oddziaływania na niego przez różnego rodzaju środowiska, w tym również środowiska pracy. U osób predysponowanych (tzw. atopowych) kontakt z tymi alergenami powoduje wystąpienie dokuczliwych niekiedy dolegliwości takich jak: kaszel, duszność, katar, łzawienie czy zmiany na skórze.

Czy alergia może być uznana za chorobę zawodową? Czy można zwolnić niewydajnego alergika? Czy można wyjść naprzeciw potrzebom alergików w miejscu pracy?

Choroba zawodowa jest chorobą spowodowaną działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub spowodowana samym sposobem wykonywania pracy, określona w wykazie chorób zawodowych (art. 235¹, Art. 235² kodeksu pracy). Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.

Czym jest alergia zawodowa?

Intensywny rozwój przemysłu przyczynia się do tego, że coraz więcej jest zachorowań na astmę spowodowaną przez czynniki działające w miejscu pracy. Alergia zawodowa nie występuje u każdego pracownika. Jest ona związana z występowaniem w miejscu pracy czynników specyficznych dla tego miejsca, które mogą wywoływać reakcje organizmu. Standardowo dzieli się je ze względu na wielkość cząsteczki na wielko- i małocząsteczkowe substancje. Do tych pierwszych możemy zaliczyć na przykład mąkę, lateks, enzymy i białka zwierząt hodowlanych. Czynnikami małocząsteczkowymi są natomiast izocyjaniany, akrylany i barwniki. Niektóre zawody są szczególnie narażone na wystąpienie reakcji alergicznej, na przykład pracownicy przemysłu chemicznego, służby zdrowia czy też hutnicy, konserwatorzy dzieł sztuki i pracownicy muzeów. Efektywna opieka zdrowotna nad tą grupą zawodową wymaga kompleksowej, interdyscyplinarnej wiedzy z zakresu alergologii, toksykologii, medycyny pracy i zdrowia środowiskowego.

[pullquote]Czynnikiem alergicznym może być także specyficzne miejsce. [/pullquote]Czynnikiem alergicznym może być także specyficzne miejsce. Ten nowy rodzaj alergii związany jest z przebywaniem w określonych pomieszczeniach. W odpowiedzi na ten czynnik pojawia się złe samopoczucie, ból, kaszel. Syndrom „chorego budynku” jest związany głównie z rozwojem i postępem techniki. Najczęściej zjawisko to jest bowiem związane z nowoczesnymi budynkami wyposażonymi w klimatyzacje, urządzenia nawilżające itp.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30.06.2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 105, poz. 869) określa jakie udokumentowane objawy chorobowe w określonym okresie muszą występować, by upoważniały do uznania ich za chorobę zawodową. Sama „alergia” jako sklasyfikowana jednostka chorobowa nie występuje w wykazie chorób zawodowych, niemniej wiele objawów chorobowych jest wywołanych przebywaniem w środowisku pracy, w którym występują alergeny przyczyniające się do powstania alergii zawodowej. Należą do nich między innymi : astma oskrzelowa, zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, ostre uogólnione reakcje alergiczne, alergiczny nieżyt nosa, choroby skóry , alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, pokrzywka kontaktowa, choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi, alergiczne zapalenie spojówek. Wszystkie z wymienionych objawów chorobowych muszą występować przeważnie co [pullquote align=”right”]O tym, czy dane schorzenie ma charakter choroby zawodowej, decyduje nie tylko zamieszczenie go w wykazie chorób zawodowych, lecz również istnienie związku przyczynowego pomiędzy chorobą a warunkami pracy.[/pullquote]najmniej rok, by mogły być uznane za chorobę zawodową, ale na przykład w przypadku ostrej uogólnionej reakcji alergicznej objawy wystarczą by występowały tylko 1 dzień, by zostały uznane za chorobę zawodową.

Choroba zawodowa i co dalej?

Proces orzekania o chorobie zawodowej jest niestety procesem długotrwałym. Wymagane jest bowiem nie tylko ustalenie dokładnego rozpoznania klinicznego choroby, ale przede wszystkim rozstrzygnięcie w sposób jednoznaczny o przyczynie alergicznych zmian chorobowych. Wiele z chorób ujętych w wykazie  występuje przecież także w populacji generalnej i ma podobny obraz kliniczny (objawy, dynamika choroby) niezależnie od tego, czy wywołał je czynnik związany z pracą, czy nie (na przykład astma oskrzelowa z tytułu uczulenia na sierść kota lub uczulenia na pył mączny). Warto wspomnieć, że o tym, czy dane schorzenie ma charakter choroby zawodowej, decyduje nie tylko zamieszczenie go w wykazie chorób zawodowych, lecz również istnienie związku przyczynowego pomiędzy chorobą a warunkami pracy. W przypadku pozytywnego ustalenia, że stwierdzona choroba jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych i praca była wykonywana w warunkach narażających na jej powstanie, istnieje domniemanie związku przyczynowego między chorobą zawodową a warunkami narażającymi na jej powstanie.

Orzeczenie takie stanowi wraz z całym zebranym w sprawie materiałem dowodowym podstawę do wydania przez inspektora sanitarnego decyzji administracyjnej stwierdzającej (bądź też nie) chorobę zawodową. Postępowanie przed państwowym inspektorem sanitarnym charakteryzuje się dwuinstancyjnością. Dopiero prawomocna decyzja stwierdzająca chorobę zawodową  pozwala na zgłoszenie swojego schorzenia, jako choroby zawodowej, do oddziału ZUS (KRUS), celem ustalenia przez lekarza orzecznika ZUS (KRUS) stopnia uszczerbku na zdrowiu (w %) i wynikającego z niego prawa do jednorazowego odszkodowania (wielkość zależna od ilości punktów procentowych) bądź innych świadczeń (renta szkoleniowa, świadczenie rehabilitacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy).

Powyższa procedura pokazuje, że sam proces uznania danych objawów chorobowych za alergię zawodową jest procesem długotrwałym. W tym czasie nasz pracownik – alergik funkcjonuje w tzw. stanie zawieszenia, a musi przecież nierzadko zmienić swoje plany zawodowe. Należy pamiętać, że do czasu wydania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub zatwierdzenia protokołu powypadkowego stwierdzającego, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy, nie ma podstaw do szczególnego traktowania pracownika.

Czy można zwolnić pracownika – alergika

Alergik w pracy w okresie nasilenia objawów choroby jest pracownikiem o obniżonej wydajności, często przebywa na zwolnieniu lekarskim. Pracownicy, którzy z powodu swojej choroby – alergii – mniej efektywnie wykonują swoje obowiązki spotykają się z niezrozumieniem, z zarzutami i podejrzeniami o ewentualną „alergię na szefa” , czy przełożonego, a nie o faktyczne występowanie choroby zawodowej. Często tacy pracownicy poddawani są szykanom i zarzutom odnośnie nieprofesjonalnego podejścia do swoich zadań.

Jak bronić się przed zarzutami  pracodawcy? Czy pracodawca może zwolnić pracownika?

Pracodawca ma jednak prawo doboru pracowników. Jeżeli zatem uzna, że pracownik nieefektywnie wykonuje swoje obowiązki ma prawo złożyć pracownikowi oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. Zgodnie z art. 30 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy każda ze stron stosunku pracy może rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę. W wypowiedzeniu powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie, a także – zgodnie z art. 30 § 5 Kodeksu pracy – pouczenie o przysługującym prawie odwołania się do sądu pracy. Zgodnie z art. 264 Kodeksu pracy odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się w ciągu 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę. W przypadku złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu istnieje możliwość  odwołania się pracownika – alergika od decyzji o braku podstaw do uznania wskazanej przyczyny jako zasadnej przyczyny wypowiedzenia. Działania podjęte przez pracodawcę (zwolnienie pracownika) w okolicznościach podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej  przed prawomocnym rozstrzygnięciem charakteru tych zdarzeń wiążą się z pewnym ryzykiem. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownik utrzymuje, że występują choroba zawodowa, a pracodawca nie uznaje ich za takie, a w konsekwencji nie respektuje objęcia pracownika wynikającą stąd szczególną ochroną. Prawomocna decyzja orzekająca o chorobie zawodowej, wydana nawet znacznie później, może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, także w kontekście zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.) lub jego zgodności z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.).

W konsekwencji w sprawie o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony z przyczyn dotyczących stanu zdrowia pracownika, gdy twierdzi on, że uległ wypadkowi przy pracy, sąd powinien rozważyć, czy na pracodawcy ciążą obowiązki z art. 231 k.p. Niektóre bowiem obowiązki pracodawcy powstają w związku ze stwierdzeniem u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, a nie dopiero po orzeczeniu choroby zawodowej (art. 230 pkt 7 k.p.).

W przypadku zatem zwolnienia pracownika nawet wobec podejrzenia istnienia choroby zawodowej należy ustalić, czy pracodawca respektował prawa pracownika w ramach profilaktyki chorób zawodowych. Pracodawca obowiązany jest:

•  informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 k.p.),
•  stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności: utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom (art. 227 k.p.),
• w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej przenieść go do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy (jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy (art. 230 k.p.).

[pullquote]Sposób informowania pracownika o ryzyku zawodowym musi być zawarty w regulaminie pracy.[/pullquote] Sposób informowania pracownika o ryzyku zawodowym musi być zawarty w regulaminie pracy.Celem wykonania tego obowiązku jest realizowanie zasady swobody wyboru pracy przez pracownika. Warto zatem, by w przypadku jakiegokolwiek podejrzenia występowania u siebie alergii zawodowej, pracownik zgłaszał to niezwłocznie pracodawcy w celu zastosowania środków eliminujących rozwijanie choroby.

Poza prawnymi instrumentami wspierania w pracy alergika, pracodawca winien zapewnić środowisko pracy wolne od alergenów. Są na to proste sposoby takie jak dbanie o czystość w miejscu pracy, czy też częste czyszczenie klimatyzatorów, ograniczanie alergizujących substancji chemicznych poprzez dobór środków chemicznych i zastępowanie ich hipoalergicznymi odpowiednikami.

Skoro proces uznawania danych objawów alergicznych za chorobę zawodową jest procesem długotrwałym i wieloetapowym, najkorzystniejszym rozwiązaniem dla obu stron będzie prewencyjne zapobieganie i eliminowanie ze środowiska pracy alergenów, którymi mogą być nawet ludzie. Ale taki alergen nie został jeszcze sklasyfikowany jako przyczyna powstania choroby zawodowej choć nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o zjawisku stosowania mobbingu w pracy…

Stara zasada „lepiej zapobiegać niż leczyć” okazuje się i tu najbardziej pożądana, choć nie zawsze stosowana przez pracodawcę czy pracowników, gdzie zarówno jedni i drudzy nadużywają swoich uprawnień tak w zakresie pochopnego rozwiązywania umów o pracę, jak i pochopnego powoływania się na chorobę zawodową.

Pozostaje zatem kontrolowanie przestrzegania przepisów  prawa, a w przypadku ich rażącego naruszania korzystania z drogi sądowej. Na szczęście w Sądzie zarówno pracownik, jak i pracodawca może przedstawić swoje racje.

Magdalena Oczachowska – adwokat, ekspert prawny, specjalista w zakresie prawa pracy i prawa handlowego, specjalista z zakresu szeroko pojętego prawa własności intelektualnej i przemysłowej, autorka wielu opinii i analiz prawnych.

„Prawa alergika w miejscu pracy” Źródła