Ciąża to niezwykły czas, który należy jak najlepiej wykorzystać, aby zadbać o siebie i rozwijające się w łonie matki dziecko. Szczególny nacisk powinien być położony na sposób odżywiania się ciężarnej, gdyż ciąża wzmaga zapotrzebowanie na składniki odżywcze – jest to spowodowane wzrostem płodu, łożyska i tkanek matczynych.
Odpowiednie odżywianie zapewnia prawidłowy rozwój dziecka i zapobiega niedoborom składników pokarmowych u mamy. Zaś nieprawidłowy sposób odżywiania w okresie ciąży może źle wpływać na jej przebieg i być przyczyną powikłań takich jak poronienie, poród przedwczesny, zaśniad groniasty. Jak więc powinien wyglądać talerz przyszłej mamy, zapewniający zdrowy rozwój dziecka?
ZASADY ODŻYWIANIA W CIĄŻY:
- Jedz regularnie — zapewni to odpowiednią pracę przewodu pokarmowego bez obciążania go, pomoże uniknąć wzdęć, zaparć i mdłości oraz zapewni odpowiednie tempo przemiany materii.
- Dbaj o różnorodność spożywanych produktów spożywczych — tylko odpowiednio zbilansowana dieta zapewni pokrycie zapotrzebowania organizmu na wszystkie substancje odżywcze. Staraj się komponować swój codzienny jadłospis ze wszystkich grup produktów spożywczych.
- Zwracaj uwagę na prawidłowy przyrost masy ciała w ciąży — nie należy doprowadzać do zbyt dużej masy ciała, gdyż może to być przyczyną nadmiernej masy płodu, przedwczesnego porodu, komplikacji okołoporodowych, cukrzycy ciężarnych oraz nadciśnienia indukowanego ciążą. Z drugiej strony nie należy przesadnie dbać o linię, gdyż ograniczy to przyrost masy ciała dziecka i może doprowadzić do wad rozwojowych, czy niskiej masy urodzeniowej dziecka.
- Głównym źródłem energii w diecie powinny być produkty zbożowe. Należy również zadbać o spo¬życie nabiału (3-4 porcje dziennie), stanowi on bowiem bogate źródło białka oraz wapnia. Podaż tych składników w okresie ciąży jest szczególnie ważna, gdyż są one niezbędne m.in. w tworzeniu układu kostnego dziecka.
- Dbaj o spożycie warzyw i owoców — są one bogactwem witamin i składników mineralnych. Zawierają także błonnik pokarmowy, który wspomaga pracę przewodu pokarmowego i zapobiega zaparciom.
- Mięso spożywaj z umiarem, ogranicz spożycie tłuszczów zwierzęcych, słodyczy — są one źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, a słodycze dodatkowo zawierają kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans, których negatywny wpływ na zdrowie jest szeroko udokumentowany i powoduje m.in. wzrost stężenia cholesterolu we krwi, powstawanie blaszki miażdżycowej, prowadząc do zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego, czy insulinooporności.
- Wyeliminuj z jadłospisu alkohol, ogranicz spożycie mocnej czarnej herbaty i kawy. Nawet sporadyczne picie jakiegokolwiek alkoholu odbija się znacząco na zdrowiu dziecka i zaburza w szczególności rozwój mózgu i układu nerwowego oraz może doprowadzić do komplikacji podczas porodu. Mocną czarną herbatę oraz kawę należy ograniczać ze względu na zawartość w nich teiny i kofeiny, które powodują m.in. wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
WAŻNE SKŁADNIKI ODŻYWCZE W OKRESIE CIĄŻY:
- WITAMINA A: jej niedobór powoduje zaburzenia wzrostu płodu, ciężkie wady wrodzone, a zbyt wysoki poziom może być przyczyną powstania wrodzonych wad płodu, w szczególności ośrodkowego układu nerwowego i serca. Na szczęście płód do pewnego stopnia jest chroniony przed teratogennym wpływem witaminy A, lecz należy być ostrożnym z suplementacją tej witaminy w ciąży. Bogatymi źródłami witaminy A są: marchew, morele suszone, węgorz, natka pietruszki, jarmuż, jaja, szpinak, masło, boćwina. Kobiety ciężarne nie powinny bez konsultacji lekarskiej spożywać wątróbki, ze względu na bardzo wysoką zawartość witaminy A i ryzyka przedawkowania.
- WITAMINA D: jej niedobór w organizmie jest przyczyną krzywicy u dzieci, a nadmiar może powodować utratę łaknienia, łatwe męczenie, obniżenie masy ciała, nudności, wymioty, biegunkę, bóle głowy, odkładanie wapnia w tkankach miękkich (serce, płuca, nerki). U ciężarnych, niedobór tej witaminy może powodować zmniejszenie mineralizacji kości oraz osteomalację (zmiękczenie kości). Bogatymi źródłami witaminy D są: tłuste ryby morskie (węgorz, śledź, łosoś, sola, sardynka, tuńczyk), jaja.
- WAPŃ: zapewnia prawidłową budowę kości i zębów, zapewnia prawidłową gęstość kości u noworodka, może zapobiegać nadciśnieniu indukowanemu ciążą, stanom przedrzucawkowym i porodowi przedwczesnemu. Istnieje także związek pomiędzy niedostateczną podażą wapnia i występowaniem nadciśnienia indukowanego ciążą. Źródłami wapnia są: mleko i jego przetwory, migdały, figi, orzechy laskowe, jarmuż, morele suszone.
- ŻELAZO: odgrywa kluczową rolę w produkcji hemoglobiny. Bierze ona udział w procesach oddychania tkankowego, oraz w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu. Niedobory tego składnika mineralnego występują często pod koniec ciąży. Niedokrwistość u kobiet ciężarnych może być przyczyną infekcji dróg moczowych, niskiej masy urodzeniowej dziecka, porodu przedwczesnego. Żelazo można znaleźć w: wątróbce (niezalecana w okresie ciąży ze względu na wysoką zawartość witaminy A), pestkach dyni, otrębach pszennych, kakao, zarodkach pszennych, jajach, orzechach i nasionach roślin strączkowych, kaszy jaglanej, nasionach słonecznika, sezamie, płatkach jęczmiennych i owsianych, morelach suszonych.
- CYNK: podaż tego składnika mineralnego na prawidłowym poziomie, zapobiega niskiej masie urodzeniowej dziecka i porodowi przedwczesnemu. Niedobór może być przyczyną wad wrodzonych, nadciśnienia indukowanego ciążą, stanu przedrzucawkowego, odkleje-nia łożyska, krwotoku w trakcie porodu, infekcji, czy nieefektywnych skurczów macicy. Wpływa on również na prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego. Bogatymi źródłami cynku są: zarodki i otręby pszenne, pestki dyni, kakao, nasiona roślin strączkowych, mięso, sery żółte, kasza jaglana.
- JOD: zapobiega poronieniom, porodom martwych płodów, zaburzeniom psychosomatycznych dziecka. Jod znajduje się głównie w rybach morskich.
- MAGNEZ: odpowiednie spożycie tego składnika wiąże się z większą masą urodzeniową dziecka. Do pewnego stopnia zapobiega on wystąpieniu stanów przedrzucawkowych. Magnez można znaleźć w: pestkach dyni, otrębach i zarodkach pszennych, kakao, nasionach słonecznika, migdałach i orzechach, nasionach roślin strączkowych i produktach zbożowych pełnoziarnistych.
- NIEZBĘDNE NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (NNKT): kwasy omega 3 odgrywają ważną rolę w rozwoju mózgu i siatkówki oka dziecka i szczególnie istotny wpływ mają w ostatnim trymestrze, gdyż wtedy następuje najintensywniejszy rozwój tych narządów. Na podaż tego składnika powinny szczególną uwagę zwrócić wegetarianki, gdyż ich jadłospis często charakteryzuje się zbyt małą zawartością kwasów n-3. NNKT znajdują się w następujących produktach spożywczych: oleje roślinne, orzechy, nasiona słonecznika, pestki słonecznika, nasiona sezamu, ryby. Spożycie ryb, które są źródłem kwasów n-3 oraz witaminy D, w czasie ciąży jest znacząco związany z lepszym rozwojem dziecka.
Dieta bez alergenów?
Aktualnie uważa się, że stosowanie diety eliminacyjnej (wykluczającej produkty najbardziej alergizujące) w czasie ciąży jest nieuzasadnione i nie zapobiega egzemie, alergii na mleko krowie, jaja, czy orzechy arachidowe. Korzyści z takiego postępowania nie zostały jednoznacznie udowodnione, a zbyt rygorystyczna dieta eliminacyjna może doprowadzić do niedożywienia zarówno matki, jak i płodu lub innego rodzaju zagrożenia m.in. zwiększonego ryzyka porodu przedwczesnego. Uważa się, że większe profilaktyczne działanie ma w tym zakresie karmienie piersią noworodka. Ze względu na optymalny skład mleka matki oraz zawartość cennych przeciwciał IgA, powoduje ono istotne zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii pokarmowych u dziecka (m.in. na mleko krowie i białka roślinne), zakażeń przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego. Liczne źródła literaturowe potwierdzają brak konieczności stosowania diety eliminacyjnej przez mamę karmiącą piersią, w celu zapobieżenia wystąpienia alergii u dziecka. Dopiero jeśli u niemowląt karmionych piersią wystąpiły objawy alergii pokarmowej, w pierwszej kolejności należy zastosować dietę eliminacyjną u matki (wykluczenie przede wszystkim mleka, jaj, orzechów). Jeżeli dolegliwości mimo wszystko utrzymują się, podaje się niemowlęciu preparaty o odpowiednim stopniu hydrolizy białka.
Istnieją pewne przesłanki, które pojawiły się w literaturze, a dotyczą składników odżywczych i ich wpływu na wystąpienie alergii u dziecka. Poniższe informacje należałoby wziąć pod uwagę chcąc chronić swoje dziecko przed rozwojem alergii.
- Probiotyki: podejrzewa się, że doustna suplementacja probiotyków z rodzaju Lactobacillus rhamnosus GG w okresie ciąży i wczesnego niemowlęctwa, wykazuje działanie antyalergiczne u dzieci z atopią. Wspomniane działanie nie jest jednak jednoznacznie potwierdzone, gdyż istnieją doniesienia świadczące o wpływie ww. probiotyków na występowanie nawracających zapaleń oskrzeli.
- Prebiotyki: suplementacja oligosacharydami może wpływać korzystnie na układ immunologiczny u dzieci, które posiadają zwiększone ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry. Związki te prawdopodobnie mogą zmieniać florę bakteryjną jelit i mogą odgrywać potencjalną rolę w pierwotnej profilaktyce alergii w okresie niemowlęctwa.
- Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe: Kwasy tłuszczowe omega-3 działają protekcyjnie na układ immunologiczny (wpływają na proporcje pomiędzy limfocytami Th1 oraz Th2 powodując zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii oraz obniżają poziom interleukin (IL-13), które są mediatorami w reakcjach alergicznych). Suplementacja kwasami omega-3 wykazała w badaniach zmniejszenie ryzyka wystąpienia astmy oraz alergii na jajo kurze, lecz doniesienia te wymagają potwierdzenia w dalszych badaniach.
- Kwas foliowy: suplementacja kwasu foliowego nie jest wskazana w zaawansowanej ciąży m.in. ze względu na zwiększenie ryzyka wystąpienia egzemy. Mimo wcześniejszych przypuszczeń, nie udowodniono wpływu suplementacji kwasu foliowego na zwiększone ryzyko wystąpienia astmy u dzieci.
- Witamina D: badania opublikowane w 2013 roku na łamach czasopisma Pediatrics wykazało, że wysokie stężenia witaminy D w ustroju kobiet w okresie ciąży oraz podczas porodu, predysponują do zwiększonego ryzyka wystąpienia alergii. Z tego powodu witamina D nie powinna być stosowana w celu prewencji alergii. Powyższe fakty należy wziąć pod uwagę, rozważając suplementację witaminy D.
- Związki o charakterze przeciwutleniającym: udowodniono, iż dieta kobiety ciężarnej obfitująca w świeże produkty spożywcze, bogate w witaminę C, jest związana z obniżonym ryzykiem wystąpienia świszczącego oddechu oraz alergii pokarmowej u dziecka.
- Większe spożycie miedzi było związane z niższym ryzykiem egzemy oraz alergii pokarmowej. Wykazano także, że im wyższe spożycie miedzi, tym większa zdolność namnażania limfocytów T i tym samym większa odporność. Badania z 2011 roku wykazały natomiast, iż wyższe spożycie związków o charakterze przeciwutleniającym takich jak cynk i selen w okresie ciąży oraz dzieciństwa, zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia astmy, świszczącego oddechu oraz egzemy. Należy podkreślić, że suplementy ww. składników nie wykazują takiego pozytywnego działania.
Przytoczone powyżej informacje świadczą o tym, że warto zadbać o zdrową dietę nie tylko na co dzień, ale szczególnie w ciąży i w okresie karmienia. Pomimo braku wystarczająco silnych dowodów naukowych dotyczących wpływu wymienionych składników odżywczych na wystąpienie alergii u dziecka, warto je mieć na uwadze przygotowując się do roli Mamy.
Joanna Mierkiewicz – magister technologii żywności i żywienia człowieka, specjalista dietetyk. Absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Uczestniczyła w realizacji projektów „Odchudzamy Poznaniaków” oraz „DAOX”. Wieloletnia działaczka Koła Naukowego Dietetyków przy Uniwersytecie Przyrodniczym. Aktualnie pracuje przy realizacji badań żywieniowo-klinicznych projektu „Bioaktywna żywność” na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu oraz udziela konsultacji dietetycznych w Salonie Zdrowia i Urody „Jasminum” w Poznaniu.
