Parlament Europejski przyjął uchwałę dotyczącą minimalnych wymagań w znakowaniu i opisywaniu produktów spożywczych. Informacja ta powinna ucieszyć nie tylko alergików, ale każdego świadomego konsumenta, ponieważ znacznie poszerzy dostęp do informacji o każdym produkcie. Od tego roku przepis wchodzi w życie. Kto jednak odpowiada za jego wdrożenie? O zdanie spytaliśmy Magdalenę Oczachowską, adwokata i ekspertkę ds. prawnych, która przygotowała poręczne opracowanie.
Czy nasze produkty żywnościowe są bezpieczne? Kto kontroluje etykiety na środkach żywnościowych?
Oznakowanie środków żywnościowych ma niezmiernie duże znaczenie zarówno dla konsumentów, jak i producentów. Etykieta zawiera bowiem szereg informacji, które dla konsumenta mają kluczowe znaczenie i często wpływają na wybór przez niego określonego produktu. Wiadomo, że w zależności od preferencji jeden konsument będzie poszukiwał na opakowaniu produktu ekologicznego 1, inny tego, który nie zawiera składników alergennych, jeszcze inny będzie sprawdzał, czy nie zawiera tzw. „konserwantów 2.” Co zrobić jednak, kiedy etykiety nie są prawidłowo oznaczone? Czy konsumentowi przysługują wtedy jakieś prawa? Gdzie może się zgłosić? Na te i na inne pytania postaramy się odpowiedzieć w niniejszym opracowaniu.
Co powinna zawierać etykieta produktu?
Przepisy bardzo dokładnie określają, o czym powinien informować nas producent na opakowaniu produktu żywnościowego 3. Informacje o tym, co powinno znaleźć się na etykietach zostały zawarte w § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10.07.2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. z 2007 r. nr 137, poz. 966 ze zm.). Konsument powinien otrzymać na opakowaniu wszystkie wymagane informacje, zakładając, że wyrób jest prawidłowo oznaczony. Ważne jest, aby konsument po przeczytaniu nazwy wyrobu mógł zorientować się, z jakiego rodzaju wyrobem ma do czynienia. Nazwa wyrobu ma zatem precyzyjnie informować nabywcę i konsumenta, nie tylko o rodzaju tego środka, ale umożliwiać odróżnienie go od podobnych środków spożywczych. Nic bowiem, poza fantazyjną nazwą i tęsknotą za wakacjami, nie mówi nabywcy nazwa wyrobu w stylu: „ nadmorski diament” czy też „burzliwe lato.” Nazwie powinny towarzyszyć informacje dotyczące postaci środka spożywczego lub procesów technologicznych stosowanych w produkcji określające, czy jest to środek np. wędzony, mrożony – jeżeli oczywiście brak takiej informacji mógłby wprowadzić konsumenta w błąd. Dalej należy wskazać, że dla przeciętnego konsumenta towary paczkowane i towary w opakowaniach jednostkowych to praktycznie to samo. W świetle prawa te pojęcia nie są jednak tożsame. Wśród sporej ilości towarów w opakowaniach jednostkowych oferowanych w handlu, dużą grupę stanowią towary paczkowane. Są to towary, które jako przeznaczone do sprzedaży zostały umieszczone w opakowaniu jednostkowym dowolnego rodzaju, a ich ilość nominalna w poszczególnych opakowaniach jest jednakowa dla całej partii, odmierzana bez udziału nabywcy, nie przekracza 50 kg lub 50 l i nie może zostać zmieniona bez naruszenia opakowania. Podczas gdy w przypadku towarów w opakowaniach jednostkowych ich gramatura w poszczególnych opakowaniach może być różna. Zasady paczkowania produktów w przeznaczonych do sprzedaży opakowaniach, a także ich znakowanie określa ustawa z dnia 06.09.2001 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. z 2001 r. nr 128, poz. 1409 ze zm.). Towary paczkowane wprowadzane do obrotu, poza wymaganiami dotyczącymi oznakowania produktów określonymi w odrębnych przepisach, np. rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16.12.2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych
(Dz. U. nr 220, poz. 1856 ze zm.), powinny na opakowaniu posiadać nazwę produktu, jego ilość nominalną, oznaczenie paczkującego (nazwę i adres).
Kto kontroluje poprawne etykiety? Co to jest IHARS i WI JHARS
Wiemy już, co powinno znaleźć się na etykietach środków spożywczych. Pozostaje zatem odpowiedzieć na pytanie kto może kontrolować etykiety? Znajdujące się w obrocie środki spożywcze kontroluje Inspekcja Handlowa Artykułów Rolno-Spożywczych tj. „IHARS”, która kontroluje je pod kątem jakości handlowej oraz prawidłowości znakowania. Kontrolę jakości handlowej artykułów rolno–spożywczych prowadzi jedynie w hurtowniach i w sprzedaży detalicznej. U producentów badaniem jakości zajmuje się Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno–Spożywczych „WIJHARS.”
Zgodnie z Art. 17 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 44) do zadań Inspekcji należy:
1) nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych, a w szczególności:
• kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę,
• kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych sprowadzanych z zagranicy, w tym kontrola graniczna tych artykułów,
• dokonywanie oceny i wydawanie świadectw w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych,
• powiadamianie podpunktu krajowego punktu kontaktowego w ramach sieci systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt (systemu RASFF) o podjętych decyzjach dotyczących niebezpiecznych
artykułów rolno- spożywczych,
• kontrola artykułów rolno-spożywczych posiadających zarejestrowane, na podstawie odrębnych przepisów, chronione oznaczenia
geograficzne, oznaczenia pochodzenia albo świadectwa dla artykułów rolno-spożywczych o szczególnym charakterze oraz współpraca z jednostkami sprawującymi taką kontrolę w innych państwach.
Podczas kontroli jakość produktów sprawdzana jest organoleptycznie oraz laboratoryjnie. W toku fizyczno–chemicznych badań sprawdzana jest faktyczna zgodność parametrów z deklarowanymi przez producentów, np. czy wyrób zawiera deklarowane ilości składników, ale także czy nie zawiera np. substancji niedozwolonych. Przede wszystkim kontrolowane jest, czy oznakowanie spełnia wymagania obowiązujących przepisów w tym, czy jest czytelne, trwałe i napisane w języku polskim.
W wyniku kontroli wojewódzki inspektor może w drodze decyzji:
• zakazać wprowadzania do obrotu artykułu niespełniającego wymagań jakości handlowej
lub wymagań w zakresie transportu lub składowania,
• nakazać poddanie artykułu, o którym mowa w pkt 1, określonym zabiegom,
• zakazać składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach albo jego transportowania
środkami transportu nienadającymi się do tego celu,
• przeklasyfikować artykuł rolno-spożywczy do niższej klasy, jeżeli artykuł ten nie spełnia wymagań jakościowych dla danej klasy jakości handlowej,
• nakazać zniszczenie artykułu, o którym mowa w pkt 1, na koszt jego posiadacza.
Kilka słów na temat praktyki i wyników stosowanej kontroli przez IHARS.
IHARS przeprowadza rocznie kontrolę u 2000-2500 producentów. W celu zapobiegania stosowania niedozwolonych praktyk w zakresie znakowania produktów spożywczych na przygotowanej specjalnie stronie internetowej publikuje się przykładowe błędne oznakowania produktów. Poniżej przykładowe nieprawidłowości. Tak więc:
• nie można umieszczać na oleju informacji, że zawiera kwasy Omega-3, gdyż sugeruje to specjalne właściwości tego oleju, podczas gdy, wszystkie oleje zawierają kwas Omega-3
• nie można na maśle umieszczać informacji „nie zawiera tłuszczów roślinnych”, ponieważ sugeruje to, że niektóre masła mogą zawierać, podczas gdy żadne masło nie zawiera tłuszczów roślinnych
• nie powinno się umieszczać opisu na jogurcie naturalnym „bez cukru”, gdyż tak jak w przypadku oleju i masła sugeruje szczególne właściwości tego konkretnego jogurtu, a z zasady do jogurtów naturalnych nie dodaje się cukru
• opis na mleku „świeże”, podczas gdy wszystkie mleka oferowane w handlu detalicznym są poddawane pasteryzacji (procesowi obróbki termicznej), a więc nie jest to produkt świeży
• informacja „jaja wiejskie” na jajkach z chowu klatkowego. Taka informacja może wprowadzać konsumenta w błąd, gdyż sugeruje pochodzenie jaj od kur z wolnego wybiegu, gdy w rzeczywistości tak nie jest
• umieszczenie na opakowaniu makaronu wyprodukowanego bez użycia jaj opisu „bez cholesterolu”, który sugeruje, że niektóre (inne) makarony mogą ten cholesterol zawierać, gdy tymczasem wszystkie makarony bez jaj nie zawierają cholesterolu
• nie można na produkcie niebędącym ekologicznym umieszczać informacji „Eco” lub „Bio”
• jeśli produkt jest ekologiczny i posiada takie oznaczenie lub stosowny skrót (np. Eco), producent musi również podać numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej oraz wspólnotowe logo rolnictwa ekologicznego.
Gdzie może się udać pokrzywdzony konsument lub konsument który zauważył
nieprawidłowości na etykiecie?
Konsument, którego prawa zostały naruszone i konsument, który dostrzegł nieprawidłowości w oznakowaniu produktu, bądź też taki, dla którego oznaczenie produktów jest niezrozumiałe udaje się do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Co może zrobić pokrzywdzony konsument:
• może złożyć skargę lub zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,
• na stronie epuap.pl można złożyć wniosek elektronicznie przez elektroniczną skrzynkę podawczą (wymagane zarejestrowanie się na stronie, ale bezpłatne)
• jeśli nie internetowo, to: osobiście w siedzibie urzędu w Warszawie lub w delegaturach UOKiK, za pośrednictwem poczty, za pośrednictwem faksu, ustnie do protokołu w centrali lub w delegaturach UOKiK
• zawiadomienie powinno zawierać:
1) wskazanie przedsiębiorcy
2) opis stanu faktycznego
3) wskazanie przepisu ustawy, którego naruszenie się zgłasza
4) uprawdopodobnienie naruszenia przepisów ustawy
5) dane zgłaszającego (anonimowe wnioski nie będą rozpatrywane!!)
W świetle powyższych informacji należy stwierdzić, że na poprawnym oznaczeniu wyrobów winno zależeć przede wszystkim producentom, którzy dzięki prawidłowemu oznaczeniu produktów przekazują klientowi precyzyjną informację. Oprócz tego, że jest to ich obowiązkiem, to wyrób prawidłowo oznaczony z jasną i czytelną informacją jest chętniej i częściej kupowany przez nabywców niż ten na, opakowaniu którego klient musi szukać np. daty ważności, składników, z których jest wyprodukowany. Na szczęście instytucje o tak egzotycznie brzmiących nazwach jak IHARS i WIJHARS czuwają nad naszym bezpieczeństwem. Za pośrednictwem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów natomiast zdezorientowany konsument może szukać pomocy i sprawdzać, czy oferowany do sprzedaży produkt zawiera wszelkie wymagane oznaczenia.
1 Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 roku w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych.
2 http://www.ih.katowice.pl/strona.php?co=podstrona&id5=51&id_link=5&kat=Prawa%20konsumenta&PHPSESSID=6d344937.
3 § 1 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11.10.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych (Dz. U. z 2005 r. nr 211, poz. 1760).
Magdalena Oczachowska – adwokat, ekspert prawny, specjalista w zakresie prawa pracy i prawa handlowego, specjalista z zakresu szeroko pojętego prawa własności intelektualnej i przemysłowej, autorka wielu opinii i analiz prawnych. www.oczachowska.com
mam nadzieję ,że szczegółowo i precyzyjnie jest to sprawdzane serio po kątem nas konsumentów i naszych praw jako ludzi , w końcu robimy to dla nas , dla naszego zdrowia i bezpieczeństwa a do tego w trosce o nasze środowisko i świadomość..
pomimo rosnącej świadomości społeczeństwa nie sądzę żeby komukolwiek chciało się sprawdzać tych wszystkich wymogów które powinna spełniać etykieta złapałam się na tym że np. produkty w sklepach niemieckich maja małe naklejki po polsku ale nie sądzę żeby było na nich wszystko co konieczne ,ja się nie znam na ustawach i na prawie ale skoro jest to sprawdzane musi być ok…. chce w to wierzyć